تأثیر فناوری اطلاعات بر سازمان و اشتغال پرینت

صاحب نظران مدیریت و سازمان، فناوری اطلاعات را مجموعه ای از ابزار می دانند که می توانند مشتریان یک سازمان را با اطلاعات دقیق در زمان خودش به یک تصمیم گیری برسانند و بالاخره متخصصان علوم کیفیت، فناوری اطلاعات را مجموعه فناوری هایی می دانند که نه تنها باعث صرفه جویی در منابع مختلف زمانی و مکانی می شود، بلکه باعث بهبود فرایندها و افزایش کیفیت کارها نیز می شود.همان طور که مشاهده شد در رشته های مختلف برداشت های متفاوتی از فناوری اطلاعات وجود دارد. این امر سبب ارائه تعریف های  مختلف از این مفهوم شده است.

در یک تعریف: فناوری اطلاعات مجموعه ای از ابزارها، تجهیزات، دانش ها و مهارت هاست که از آن در تولید،گردآوری، ذخیره سازی، بازیابی، انتقال و پردازش اطلاعات استفاده می شود. بر اساس این تعریف فناوری اطلاعات مجموعه ای از ابزار، دانش، روش و مهارت خواهد بود که در اطلاعات استفاده می شود.

بر اساس تعریف دیگر اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف نوعی از فناوری به کار می رود که ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می رساند.این اصطلاح، فناوری های نوین مثل رایانه، انتقال از طریق فاکس، میکروگراف ها، ارتباطات از راه دور را در برمی گیرد.

به باور بسیاری از صاحب نظران بین فناوری اطلاعات و اشتغال رابطه معنادار وجود دارد. بسیاری از نظریه پردازان معتقدند که ارتباط مذکور مستقیم می باشد؛ یعنی فناوری اطلاعات موجب ایجاد شغل و اشتغال زایی می شود. اینان اشتغال زایی آی تی را در چند بعد مطرح می کنند:

1- اشتغال زایی در زمینه تولید ابزارهای فیزیکی (سخت افزار) مورد نیاز آی تی؛

2- اشتغال زایی در زمینه تولید نرم افزارهای سیستمی یا کاربردی سخت افزارها؛

3- خدمات پشتیبانی و نگهداری سخت افزارها و نرم افزارها؛

4- کاربردهای آی تی در سایر بخش های خدماتی و صنایع.

بر این اساس، یکی از راه های برون رفت از مشکل بیکاری را به کار گیری فناوری اطلاعات در جامعه می دانند؛ اقدامی که اکثر کشورهای توسعه یافته و حتی بسیاری از کشورهای درحال توسعه انجام داده اند.

فناوری اطلاعات بر زندگی سازمانی نیز تاثیرات زیادی گذاشته است. فناوری اطلاعاتی تعامل ارتباطی میان افراد و گروه های سازمان و نیز بین سازمان ها را تسهیل نموده، ضمن آنکه به افراد و گروه ها امکان می دهد تا از طریق افزایش سرعت دستیابی به اطلاعات مناسب و جمع آوری و ارزیابی آن ها، کیفیت تصمیم گیری را بهبود بخشند.

فناوری اطلاعات بر ترکیب و ساختار نیروی انسانی نیز تاثیر گذاشته است. به گونه ای که بسیاری از تحقیقات به بحث در خصوص رابطه فناوری اطلاعات با اشتغال و تاثیرات ناشی از آن بر ساختار و ترکیب نیروی انسانی پرداخته اند.

نتیجه ای که از رابطه مذکور می توان حاصل نمود این است که فناوری اطلاعات زمینه نوسازی مشاغل را فراهم می سازد، و حتی به ساختار شغلی جدیدی نیازمند است. از این رو ضرورت دارد تجدید نظر در ساختار سازمانی، وظایف، ماهیت مشاغل و طراحی مجدد شغل و به طور کلی باز مهندسی سیستم به عمل آید.

 با توجه به یافته های فوق، مشاغل در عصر اطلاعات را می توان به چهار دسته تقسیم نمود که هر یک وضعیت خاصی خواهند داشت:

1- مشاغل سنتی کشاورزی و پاره ای مشاغل اداری: با توسعه اتوماسیون این قبیل مشاغل جایگاه اولیه خود را از دست خواهند داد و به تدریج از بین می روند.

2- مشاغل حرفه ای مانند پزشکی، مهندسی، طراحان، حقوق دانان، حسابداران، مولفان و سایر مشاغل. این گروه از مشاغل تغییر چندانی نخواهند داشت و فقط انعطاف پذیری بیشتری در زمان و مکان انجام آن ها پدید خواهد آمد.

3- مشاغل خدماتی نوین، مانند متصدیان و کارشناسان بیمه، متصدیان و کارشناسان بانک، پی جوها و سایر مشاغل.

این گروه از مشاغل با تجهیز به فناوری های نوین (از جمله فناوری های اطلاعاتی)، آسان تر و منعطف تر انجام شده از دقت و سهولت بیشتری برخوردار خواهند شد.

4- مشاغل فنی نوین، مانند طراح گرافیکی، مدیر شبکه، تحلیل گر داده، تکنسین شبکه، متصدی ورود داده و سایر مشاغل. این گروه از مشاغل کاملا جدید هستند و در واقع مولود عصر فرا صنعتی می باشند.

مشاغل نوین متاثر از فناوری اطلاعات، به سه گروه زیر دسته بندی می شوند:

الف- مشاغل مبتنی بر وب؛ مشاغل مرتبط با اینترنت از قبیل مدیریت وب، تکنسین وب، طراح وب و مانند آن.

ب- مشاغل مربوط به مهندسی نرم افزار و پایگاه های داده؛ مانند طراحی، توسعه، نگهداری و مدیریت پایگاه های داده، مدیریت اطلاعات، مهندسی نرم افزار، معماری فنی، توسعه رسانه های متعامل و سایر.

ج- مشاغل مبتنی بر شبکه و سیستم، شامل متخصصان عملیات سیستم ها، اپراتوری رایانه و شبکه، تحلیلگران پشتیبان فنی و تست کنندگان سیستم ها.

بنابراین ظهور فناوری اطلاعات و ورود آن در عرصه مبادلات اقتصادی و اداری ضمن آن که موجب افزایش توان اشتغال زایی در جوامع شده است، سبب دگرگونی در ترکیب و ساختار مشاغل نیز گردیده است، که این خود موجبات تغییر در نیروی کار را فراهم نموده است.

ظهور فناوری عملیات در انتهای قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم موجب بروز سازمان هایی با دیوان سالاری گسترده و سطوح سلسله مراتبی بلند شده است. ساختارهای سلسله مراتبی زمان یاد شده محصول نیازهای به وجود آمده انقلاب صنعتی بوده، و توانسته است جوابگوی نیازهای مذکور باشد؛

نقش فناوری اطلاعات در دنیای مجازی سازمان ها قابل توجه است، به گونه ای که در دنیای رقابتی، فناوری اطلاعات مدیران سازمان ها را در جهت افزایش ارزش افزوده به خوبی یاری می رساند و مانع از اتلاف منابع و انرژی می شود.

سازمان متناسب با عصر فناوری اطلاعات بایستی دارای ویژگی های ذیل باشد:

الف- درصدد کاهش سلسله مراتب طولانی و تخت کردن ساختار سازمان برآید و پویایی و واکنش به موقع را سرلوحه سازماندهی خود قرار دهد.

ب- کاهش سلسله مراتب فوق بایستی در جهت تسهیل دسترسی کارکنان اداری به یکدیگر و به حداقل رساندن مکاتبات اداری  و گردش امور و فرایندهای کاری جهت تامین خواسته های شهروندان صورت پذیرد.

ج- تمرکز و عدم تمرکز همزمان را در ساختار سازمانی خود بپذیرد.

د- روش های انجام کار منعطف را به واسطه پیشرفت های فناوری اطلاعات تشویق نماید.

سازمان های مجازی با تمرکز بر فناوری و ارتباطات رایانه ای در تلاش هستند تا مرزهای کنونی را درهم نوردیده و به جای عمل کردن در قالب مرزهای درونی سازمان، در ماورای آن اقدام نمایند. بنابراین فناوری اطلاعات تحریک کننده ایجاد رشد و گسترش سازمان های مجازی می باشد. نتایج حاصل یک مطالعه پیمایشی که توسط نگارنده انجام شده است، نشان می دهد که فناوری اطلاعات سازمان ها را به سمت ساختارهای مجازی سوق می دهد.

اقدامات فوق سبب خواهد شد به سازمان هایی با ویژگی های ذیل دست یابیم که به ما در اجرای کارا و اثربخش وظایف کمک رساند:

الف- سازمان هایی که در آن زمان و مکان محدودیت به شمار نمی آید و می توان از روش هایی مانند تیم های چند منظوره، سفارش از بیرون سازمان، ارتباطات درونی سازمان و ... استفاده نمود.

ب- افراد داخل سازمان از سطح بالاتری از اعتماد نسبت به یکدیگر برخوردار باشند.

ج- اطلاعات محور اصلی فرایندهای مختلف سازمانی باشد.

د- انعطاف پذیری لازم در انجام وظایف سازمانی وجود داشته باشد.

ه- هرکدام از واحدهای سازمانی به طور مستقل درصدد پاسخ به نیازهای مشتریان باشند.

و- توان برقراری فوری روابط با بیرون سازمان بر مبنای فرصت های ایجاد شده، وجود داشته باشد.

سازمان ها با ویژگی های فوق کار ویژه ای را شکل خواهند داد که از آن جمله است؛ سرعت، نیروی انسانی ماهر، آزادی عمل، مهارت های همکاری، ارتباطات خوب، مدیریت اثربخش، رضایت مندی، تمرکز بر نیازهای مشتری، مدیریت دانش و رهبری از طریق نظارت.

ظهور و توسعه فناوری اطلاعات در دو دهه اخیر علاوه بر تاثیرات شگرف اقتصادی بر نوع و ترکیب نیروی کار، بر ساختار و سطوح سلسله مراتبی و بر توسعه سازمان های مجازی نقش و تاثیر فزاینده ای داشته است. فناوری اطلاعات ضمن آنکه به تولید مشاغل جدید می پردازد، سبب نوسازی مشاغل و تغییر در ترکیب نیروی کار خواهد شد و نیروی کار دانشی را جایگزین کار یدی می نماید. نتیجه بررسی نشان داده است که فناوری اطلاعات موجب تغییر در نوع ساختار سازمانی می شود و ساختارهای تخت با تاکید بر هسته عملیاتی به جای ساختارهای بلند، غیر سلسله مراتبی به جای سلسله مراتبی و غیر متمرکز به جای تمرکز را خواستار هستند. ساختارهای مجازی و شبکه ای نیز از ضرورت های سازمانی فناوری اطلاعات است که همزمان دارای مزیت بزرگ بودن و در عین حال کوچک بودن است و از صرفه جویی ناشی از مقیاس و در اثر بزرگ بودن و انعطاف پذیری بالا برای پاسخ به تغییرات سریع محیطی برخوردار است. در ساختار شبکه ای وقتی همه وظایف در خارج از سازمان مرکزی انجام می گیرد، ما با یک سازمان مجازی مواجه خواهیم بود.

نتیجه دیگر آن که فناوری اطلاعات بستر و عرصه لازم را برای فعالیت کارآفرینان و نوآوران فراهم می سازد، و سازمان ها و جامعه را به سمت اقتصاد دانش محور سوق می دهد.